جمهوری لیتوانی (به لیتوانیایی: Lietuvos Respublika) کشوری است در شمال شرقی اروپا که از شمال به لتونی، از مشرق و جنوب شرقی به بلاروس، از جنوب به لهستان، از جنوب غربی به روسیه (منطقه برون‌بومی کالینینگراد) و از مغرب به دریای بالتیک محدود می‌شود. جمهوری لیتوانی بزرگترین و جنوبی‌ترین کشور در میان سه جمهوری حوزه بالتیک در اروپاست.
جمعیت لیتوانی 3٫2 میلیون نفر و پایتخت و بزرگترین شهر آن ویلنیوس است. واحد پول این کشور لیتاس است واز ابتدای 2015 میلادی به یورو تغییر می‌کند. زبان رسمی آن لیتوانیایینام دارد. این زبان از شاخه بالتیک زبان‌های هندواروپایی است. بیشتر مردم لیتوانی مسیحی هستند و 79 درصد به کلیسای کاتولیک رومی تعلق دارند.
گروهی از مردمان هندواروپایی از دیرباز در ساحل جنوب شرقی دریای بالتیک و سرزمین لیتوانی کنونی ساکن شدند. لیتوانی در دهه 1230 توسط مینداوگاس متحد شد و او در 6 ژوئیه 1253 به عنوان پادشاه نخستین کشور لیتوانیایی که دوک‌نشین اعظم لیتوانی نام داشت تاجگذاری کرد.
در طول قرن 14، این دوک‌نشین با دربر گرفتن بلاروس امروزی، اوکراین، و بخش‌هایی از لهستان و روسیه، تبدیل به بزرگترین کشور در اروپا شد. لیتوانی و کشور لهستان بعدها یک اتحاد دوگانه تشکیل دادند که دویست سال دوام آورد اما پس از آن امپراتوری روسیه بیشتر مناطق لیتوانی را ضمیمه خود کرد.
لیتوانی پس از جنگ جهانی اول مستقل شد اما بعداً نخست توسط شوروی و سپس توسط آلمان اشغال شد. با نزدیک شدن جنگ جهانی دوم به پایان خود آلمانی‌ها عقب‌نشینی کرده و اتحاد شوروی مجدداً لیتوانی را اشغال کرد.
در 11 مارس سال 1990، یک سال پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، لیتوانی نخستین جمهوری شوروی بود که اعلام استقلال کرد. پیش از بحران مالی جهانی که از 2007 تا 2010 به درازا کشید، لیتوانی یکی از سریع‌ترین رشدهای اقتصادی در اتحادیه اروپا را دارا بود. امروزه در فهرست شاخص توسعه انسانی سازمان ملل متحد، کشور لیتوانی در رده «توسعه بسیار بالای انسانی» قرار دارد. لیتوانی از اعضای سازمان ناتو، شورای اروپا و اتحادیه اروپا است.
کشور لیتوانی در 21 دسامبر 2007 به عضویت کامل پیمان شنگن درآمد و در سال 2009، ویلنیوس به فراخور هزاره نام‌گذاری‌اش، به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا در آن سال شناخته شد.
تاریخ[ویرایش]
نخستین مردمان پس از آب شدن یخ‌های دوران یخبندان یعنی در دوره هزاره دهم پیش از میلاد در منطقه لیتوانی ساکن شدند. مردم هندواروپایی آغازین در هزاره‌های سوم و دوم پیش از میلاد به لیتوانی رسیده و با ساکنان پیشین آن درآمیخته و قبایل گوناگون بالتیکی را به‌وجود آوردند.
نام لیتوانی برای نخستین بار در سال 1009 میلادی در یک سند تاریخی آلمانی به نام «سالنامه کوئدلین‌بورگ» یاد شده‌است.[2] دوک‌نشین لیتوانی در سده سیزدهم پا گرفت و دوک بزرگ میندوگاس تمامی مناطق را با هم متحد کرد و ملت یگانه‌ای را به وجود آورد. او در سال 1253 توسط نماینده رسمی پاپ تاجگذاری شد. شهر ویلنیوس (پایتخت لیتوانی) در سال 1323 توسط دوک بزرگ گدیمیناس بنیاد شد.
لیتوانی و لهستان در سال 1385 پیمان کرووس را امضا نمودند. در نتیجه دوک بزرگ یوگایلا با شاهزاده خانم لهستانی ازدواج کرد و شاه لهستان شد. وی متعهد شد که ملت لیتوانی را مسیحی نماید.
در خلال سده 14 میلادی دوک‌نشین اعظم لیتوانی شامل کشورهای امروزی بلاروس، اوکراین و بخش‌هایی از لهستان و روسیه می‌شد و بزرگترین کشور اروپا به‌شمار آمد. این دوک‌نشین بعدها تکه‌تکه شد و بیشتر سرزمین آن به امپراتوری روسیه ضمیمه شد.
در سال 1569 لیتوانی و لهستان اتحادیه لوبلین را به وجود آوردند با اتحاد با یکدیگر یک جمهوری همسود را به وجود آوردند که تا سال 1795 پایدار ماند.
پس از پایان جنگ جهانی یکم، در تاریخ 16 فوریه 1918 قرارنامه استقلال لیتوانی به امضا رسید و در آن برپایی دوباره یک کشور مستقل در این سرزمین اعلام شد. از سال 1940 لیتوانی نخست از سوی اتحاد شوروی و سپس از سوی آلمان نازی به اشغال درآمد. با نزدیک شدن پایان جنگ جهانی دوم در سال 1944 و واپس‌نشینی آلمان‌ها، شوروی لیتوانی را اشغال کرد. از آن پس، کشور لیتوانی با نام جمهوری سوسیالیستی لیتوانی شوروی، یکی از جمهوری‌های شوروی شد. در 11 مارس 1990، لیتوانی نخستین جمهوری اتحاد شوروی بود که اعلام استقلال کرد.
لیتوانی در سال 1994 عضو اتحادیه اروپا و در سال 2004 عضو سازمان ناتو شد و لیتوانی در سال 2007 به پیمان شنگن پیوست. لیتوانی در سال 2009 پایتخت فرهنگی اروپا عنوان شد. لیتوانی در نیمه دوم سال 2013 ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا را داشت.